رادیوگرافی پانورامیک یا پانورکس چیست؟

ادیوگراف پانورامیک یک اسکنر پانورامیک ایکس ری دندانپزشکی از فک بالا و پایین می‌باشد. این نوع رادیوگرافی تصویری دو بعدی از یک نیم دایره را از یک گوش به گوش دیگر نشان می‌دهد. رادیوگرافی پانورامیک فرمی از توموگرافی سطح کانونی است؛ بنابراین تصاویر به صورت چند سطحی گرفته می‌شوند تا در نهایت تصویر پانورامیک پدیدار شود.  این بدین معنی است که  فک بالا و آرواره‌ها در نقطه ی کانونی (focal trough) قرار داشته و ساختارهایی که در trough سطحی و عمیق هستند به صورت محو دیده می‌شوند. در حقیقت این همان عکس بزرگی است که همه‌ی دندان‌های فک بالا و پایین در آن قابل رویت است.

اسامی غیر اختصاصی دیگری که برای یک رادیوگراف پانورامیک مصطلح می‌باشند عبارت است از: پانورکس، رادیوگراف پانورامیک دندانپزشکی (dental panoramic radiograph) و پنتوموگرام؛ به اختصار شامل PAN، DPR، OPT و OPG می‌باشند. OPG مخفف کلمات Ortho Pantomo Gram می باشد. ریشه‌ی Ortho از ارتودنتیک به دندان باز برمی‌گردد.  ریشه Pan نمایش پانورامیک و tomogram تصویر اعضای بدن بیمار توسط اشعه ایکس است که بر روی صفحه‌ای ظاهر می‌شود. تصاویر حاصل یک نمای کلی از موقعیت دندان‌ها و اطلاعاتی از استخوان‌های فک (فک بالا و پایین) و همینطور اطلاعاتی از سینوس‌های فک فوقانی و مفاصل بین فک‌ها و جمجمه در اختیار قرار می‌دهد.

اجزای رادیوگرافی پانورامیک:

اجزای یک پانورکس دندانپزشکی شامل بازوی افقی چرخشی است که منبع ایکس ری بر روی آن تعبیه شده و یک جعبه حامل فیلم می‌باشد که به ترتیب در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند. جمجمه‌ی بیمار مابین ژنراتور ایکس ری و فیلم قرار می‌گیرد. منبع ایکس ری در مقابل فیلم به صورت موازی قرار گرفته تا جریان اشعه را به حالت تیغه‌ی افقی با عرض ۴ تا ۷ میلی متر بر روی فیلم بعد از عبور از جمجمه‌ی بیمار مورد نظر وارد نماید. به علاوه، ارتفاع جریان اشعه، آرواره‌ها و فک بالا را پوشش می‌دهد. بازو حرکت کرده و حرکتش مانند چرخشی نسبت به مرکز  خواهد بود که بر روی یک مسیر اختصاصی می‌گردد. این دستگاه با امکان تنظیم پوزیشن‌های متفاوت و تغییر کنتراست، روشنایی و اشعه گاما شرایط تصویربرداری مناسب را حتی برای کودکان فراهم می‌سازد. حسگرهای مورد استفاده در این دستگاه از نوع حسگرهای دستگاه‌های سی تی اسکن می‌باشند که تاثیر بسزایی در افزایش کیفیت درمان‌های یک دندانپزشک خواهد داشت.

انواع فیلم‌های پانورامیک سنتی:

دو نوع مکانیسم حرکتی برای فیلم وجود دارد: یک نوع با استفاده از کاست کشویی تخت بوده که فیلم در داخل آن قرار می‌گیرد  و دیگری با استفاده از سیلندر چرخشی است که معمولا در آن اطراف فیلم زخمی می‌شود. دو سایز متفاوت استاندارد برای فیلم‌های پانورامیک استفاده می‌شوند: ۱۲*۳۰ سانتی‌متر و ۱۵*۳۰ سانتی‌متر . سایز کوچک‌تر ٪۸ کمتر دوز اشعه ایکس دریافت می‌کند.

پانورکس دیجیتال:

رادیولوژی ایکس ری دندانپزشکی با گذشت زمان از تکنولوژی فیلم (یعنی استفاده از مواد شیمیایی و تاریکخانه) فاصله گرفته و تکنولوژی دیجیتال ایکس ری جایگزین آن شده است که بر پایه‌ی سنسورهای دیجیتال و کامپیوترها می‌باشند. یکی از ویژگی‌های شاخص پانورکس دیجیتال در مقایسه با سیستم‌های مبتنی بر فیلم وسعت بسیار بیشتر جریان اشعه است. این بدان معنی است که اسکن‌های تکراری کاهش یافته و به تبع هزینه‌ها نیز کاهش می‌یابند و از میزان اشعه‌ی تابیده شده به بیمار بسیار کم می‌شود. تصاویر ایکس ری ثبت نشده نیز دوباره قابل چاپ هستند اگر فایل دیجیتال ذخیره شده باشد. از دیگر مزایای منحصر به فرد، رویت لحظه‌ای تصاویر، توانایی تغییر و ادیت، توانایی ارسال از طریق پست الکترونیکی برای بیماران و همکاران، بررسی آسان و قابل اعتماد، کاهش میزان تابش اشعه، عدم نیاز به تاریکخانه و در آخر عدم نیاز به مواد شیمیایی چاپ عکس می‌باشند. زمان تصویربرداری نسبت به دستگاه پانورکس قدیمی از 17 به 10 ثانیه کاهش یافته و بلافاصله بعد از تابش اشعه، تصویر بر روی کامپیوتر قابل رویت است. وضوح تصویر با بزرگنمایی به قدری بالاست که همانند رادیوگرافی دندان می‌توان طول ریشه تمامی تک دندان‌ها را به وضوح مشاهده کرد. چنین قابلیتی اندازه‌گیری دقیق پوسیدگی هر دندان برای ترمیم و عصب‌کشی را فراهم می‌آورد.

یکی از انواع سیستم‌های دیجیتال استفاده از صفحات فسفر پلیت به جای فیلم رادیوگرافی است. پس از آنکه اشعه‌ی ایکس ری به صفحه فسفر پلیت که در یک اسکنر خاص قرار دارد تابید و تصویر به صورت نقطه به نقطه ذخیره شد، یک دستگاه اسکنر اطلاعات را خوانده و دیجیتالی می‌نماید. تصاویر دیجیتالی ذخیره شده و بر روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شوند. این روشی مابین تکنولوژی مبتنی بر فیلم و تکنولوژی تصویربرداری مستقیم می‌باشد. این نوع ثبت تصاویر مانند پروسه ی فیلم می باشد زیرا شامل همان جعبه‌ی حمل می شود ولی از طرف دیگر متفاوت با پروسه ی فیلم است زیرا استفاده از مواد شیمیایی در تاریکخانه با پروسه ی اسکن جایگزین شده است. استفاده از صفحات فسفر پلیت چندان سریعتر از فیلم نبوده و کیفیت تصویر و دقت عملکرد آن نیز بحث بر انگیز می‌باشد. هر چند که سازگاری آن با هر نوع سیستم موجود؛ بدون هیچگونه تغییر، به دلیل آنکه فقط جایگزین فیلم شده است مزیت واضحی بشمار می‌رود. به علاوه در اغلب موارد اصطلاح ٬ایکس ری دیجیتال٬ برای تشخیص اطلاعات اسکن شده که در کامپیوتر قابل رویت هستند استفاده می‌شود.

نوع دیگری از تکنولوژی‌های تصویربرداری دیجیتال  استفاده از سنسورهای الکترونیکی است. اکثر آن‌ها در ابتدا از تبدیل اشعه ایکس به نور استفاده می‌کردند (با بکارگیری GdO2S و لایه CSI) اما بعد از آن، سنسورهای CCD و CMOS بکار گرفته شد. در تعداد کمی از آن‌ها یک ترتیب ترکیبی آنالوگ به دیجیتال را که در ابتدا ایکس ری را به جریان الکتریکی تبدیل کرده و سپس این جریان تصویری را به وسیله‌ی سیستمی  بر پایه تکنولوژی CMOS خوانده و نمایش می‌دهد می‌توان مشاهده نمود.

در سیستم‌های دیجیتال اخیر، کیفیت تصویر بسیار بالاتر از سیستم‌های سنتی مبتنی بر فیلم می‌باشد. پیشرفت‌های اخیر نیز از اضافه شدن Cone Beam 3D Technology در تجهیزات پانورکس دیجیتال یا OPG به عنوان یک استاندارد صحبت می‌شود.